De afgelopen dagen heb ik aantekeningen verzameld terwijl ik een tekst over Heidegger las. Ik had geen specifiek doel: ik wilde vooral begrijpen waarom zijn denken steeds weer opduikt in gesprekken over vrijheid, authenticiteit en de manier waarop we in de wereld staan.

Wat me als eerste trof, is hoe hij Aristoteles herleest. Praxis en Poiesis zijn bij Aristoteles twee van de drie vormen van menselijke activiteit (de derde is de theoretische activiteit).

In de Praxis heeft de activiteit haar doel in zichzelf. Het klassieke voorbeeld is het bespelen van een instrument: het doel van de handeling is de handeling zelf. Wanneer het spelen stopt, stopt ook het geluid. Het verschijnen van het geluid valt samen met het verschijnen van degene die speelt.

Bij Poiesis ligt het doel buiten de handeling. Het voorbeeld in de tekst was het maken van een houten tafel. Het eindproduct verschijnt pas wanneer de activiteit van de maker is voltooid.

Heidegger neemt deze twee begrippen en herkadert ze op ontologisch niveau. Ze worden twee manieren waarop de mens zichzelf onthult of juist verbergt.
Wanneer we handelen als producenten, verdwijnt de handeling in het resultaat. Dat is Poiesis: het gebaar lost op in het object.
Wanneer we handelen als agent in eigenlijke zin, wordt de handeling zichtbaar. Dat is Praxis: wat we doen onthult iets van onszelf.

Deze gedachte schoof mijn perspectief op. Het gaat hier niet om moraal of techniek.

Heidegger verbindt deze dynamiek aan het onderscheid tussen authentiek en ona­uthentiek bestaan.

Onauthentiek bestaan is geen leven zonder waarden, maar een leven dat volledig wordt geleid door poietische activiteit. De mens raakt afhankelijk van de middelen die hem eigenlijk zouden moeten helpen te leven.

Het Dasein verliest zichzelf in de middelen die het gebruikt.

Authentiek bestaan daarentegen is gebaseerd op Praxis. Voor Heidegger heeft het handelen voorrang op de theorie. Dat wijkt af van veel eerdere denkers (van Socrates tot Husserl, via Seneca), voor wie de mens toegang krijgt tot zichzelf door een innerlijke reflectie.

Wat me daarna opviel, is dat voor Heidegger juist de existentiële stemmingen de manieren zijn waarop het zijn zich aan zichzelf openbaart.
En dat zijn vaak emoties die wij als negatief bestempelen.

De vrees is voor hem een van de fenomenen waardoor het Dasein zich kan openbaren. Maar het kan ook een vlucht worden: het bevrijdt ons tijdelijk van de plicht om vrij te zijn (grappig hè), van de noodzaak om te kiezen. De angst is anders. Het komt niet voort uit iets waarvoor we bevreesd zijn (vrees hebben), maar uit de manier waarop de wereld plotseling zijn betekenis verliest. Het is een schok die de onauthenticiteit ontbindt en ruimte opent voor een nieuwe manier van bestaan.

Ik vind het opvallend dat uitgerekend deze stemmingen bij Heidegger een toegang vormen tot authenticiteit. Het zijn geen obstakels, maar signalen.

Wat voor mij nog niet helder is: hoe herken ik in het dagelijks leven wanneer een emotie iets onthult, en wanneer ze me juist aanzet tot vluchten?
Het is een dunne grens. Soms lijkt angst een opening; soms een afsluiting.

Toch blijf ik terugkomen bij dat beeld van de handeling die zich toont.
Ik vraag me af hoe mijn manier van werken, lesgeven en leren zou veranderen als ik beter lette op de momenten waarop mijn handelen een gebaar is — en wanneer het slechts productie wordt.

Misschien is de eerste stap naar een authentieker leven het leren herkennen van dat onderscheid. Niet in abstracte termen, maar in het ritme van onze dagen.

Daar wil ik mijn verkenning voortzetten: in het zien of, en hoe, deze ideeën kleine dagelijkse keuzes kunnen verhelderen — de keuzes waarin we vaak niet eens merken dat we er zijn.

Lees ook De illusie van oneindige keuzes