Gezocht: een getalenteerde storyteller.
Vereisten: heldere blik, lang geheugen, trefzekere woorden.
Opdracht: redden wat er overblijft van de waarheid, vóór ze in het lawaai verdwijnt.

Deze gedachte kwam bij me op terwijl ik een diepgravend artikel las op De Correspondent. Het ging over waarheid, propaganda, nostalgie en desinformatie. Maar bovenal ging het over verhalen. En het zette me aan het denken over iets wat ik al te vanzelfsprekend ben gaan vinden: wie het beste vertelt, wint.

Niet altijd wie gelijk heeft. Niet wie over de feiten beschikt.

Er zijn twee manieren om de waarheid te verstikken. De eerste is eenvoudig: onderdrukking. Censuur, dreiging, stilzwijgen. De wereld van 1984 van Orwell, waar de waarheid gevaarlijk maar duidelijk is.

De tweede manier is verraderlijker: de waarheid laten verdrinken. Verdunnen. Verwarren. Dat is de wereld van Brave New World van Huxley. Geen censuur, maar zóveel tegenstrijdige versies dat zelfs de beste stuurman geen koers meer weet te houden.

En precies daar komt storytelling in het spel.

Lees ook: Het Trivium voor de 21e eeuw: denken, spreken, onderscheiden

We leven in een tijd waarin alles verteld wordt. Elke tweet, elke reclame, elke kop. De werkelijkheid is niet langer wat gebeurt, maar hoe het verteld wordt. En dan vraag ik me af: wie schrijft de verhalen die we dagelijks horen?

Te vaak zijn wij dat niet.

Populistische leiders weten dit maar al te goed. Ze kennen de kracht van nostalgie. Ze roepen een verleden op dat veilig en groots lijkt – ook als het nooit echt zo is geweest. Een verleden waarin “alles beter was”, maar misschien alleen omdat we minder wisten. We maten geen vervuiling. We registreerden geen migratie. We gaven geen stem aan wie aan de rand leefde.

Rob Wijnberg, auteur van het stuk, wijst erop dat de mythische tijd waar Trump – en tot voor kort ook Musk – naar verwijst, het Amerika van de 19e eeuw is. Geen tijd met minder migratie: het werd gewoon niet gezien. Geen tijd met minder vervuiling: het werd niet gemeten. Geen tijd met minder conflict: het werd niet verteld.

En toch is het juist dat verhaal dat aanslaat. Omdat het eenvoud en vrijheid belooft, terwijl de realiteit vooral onrustige cijfers en complexe scenario’s biedt.

Zo krijgt Musk applaus als hij Twitter koopt “voor de vrijheid van meningsuiting”.

En haalt Zuckerberg na de verkiezing van Trump de fact-checkers weg, “want mensen moeten vrij kunnen spreken.”

Intussen verdrinkt de waarheid.

De wetenschap wordt belachelijk gemaakt. Wie wil nadenken wordt weggezet. Onderzoek wordt geschrapt. In de VS zijn woorden als “transitie” of “klimaatcrisis” verboden op officiële documenten. In Europa zijn we ook niet immuun: in Nederlandse asielcentra staan op de borden teksten als “Hier werken we aan jouw terugkeer.”

En dit alles, zogenaamd in naam van vrijheid.

Maar: welke vrijheid?

Harari zegt het duidelijk in Sapiens: mensen verenigen zich rond gedeelde verhalen. Goden, naties, bedrijven. Apple is geen mens, maar wie een iPhone heeft, weet dat hij bij iets hoort. Tot een identiteit.

Ook vrijheid is een verhaal. En zoals elk verhaal, hangt het af van wie het vertelt.

Poetin heeft het over “demilitarisering van Oekraïne”. Noord-Korea noemt zelfisolatie Juche. En wie je zegt dat je alles mag zeggen, bedoelt vaak dat je iets niét moet zeggen.

In dat vage niemandsland ontstaat het reaktionaire denken: een waarheid die geen feiten zoekt, maar bevestiging. Een vijand. Een identiteit.

Zoals Spinoza het eeuwen geleden al schreef in zijn Theologisch-Politiek Traktaat:

“De mensen strijden voor hun slavernij alsof het hun bevrijding is.”

We zien het ook nu: in Netanyahu, die volgens critici de oorlog verlengt om aan de macht te blijven. In klimaatscepsis verpakt in memes. In mensen die factchecking verwarren met censuur.

En dus kom ik terug bij mijn begin.

Gezocht: een getalenteerde storyteller.

Iemand die een ander verhaal vertelt. Eentje dat voortkomt uit de werkelijkheid. Uit verantwoordelijkheid. Uit twijfel zelfs.

Een waarheid die complexiteit niet schuwt, maar bewoont.

Geen waarheid die ons bevrijdt van de realiteit, maar ín de realiteit.

Een stem die, zoals Ruskin zei:

“De natuur onthult geen grote waarheid aan wie ze afwijst uit angst voor haar gevolgen.”

Wie het licht heeft gezien – zoals in Plato’s grot – moet terugkeren.

Het risico lopen niet begrepen te worden. Of afgewezen.

Maar dat is de enige weg.

Misschien niet om de wereld te veranderen.

Maar wel om de waarheid niet in de steek te laten.

En haar niet over te laten aan zij die haar, met een mooi verhaal, laten verdwijnen.