Weinig mensen hebben een antwoord op de vraag “Wat is Formatief Handelen?”. In dit artikel gaan we samen kijken naar wat dat proces daadwerkelijk is en hoe we dat als docenten kunnen gebruiken.
Wat is Formatief Handelen?
De woorden Formatief Handelen leiden vaak tot een misvatting. Het idee wat men vaak heeft, is dat Formatief Handelen een systeem is waar geen cijfers worden gegeven, gebaseerd op bepaalde activerende werkvormen (denk aan Kahoot, LessonUp, etc.).
Black en William geven een definitie die een totaal ander beeld van Formatief Handelen weergeeft:
Onder formatief handelen worden alle activiteiten verstaan die leerlingen en docent uitvoeren om de leeractiviteiten van leerlingen in kaart te brengen, te interpreteren en te gebruiken om betere beslissingen te maken over vervolgstappen (Black & William, 2008).
Formatief Handelen is dus geen vorm van toetsen of beoordeling, maar een aanvulling op didactisch handelen.
In dit systeem gaan leerlingen en docent (soms samen, soms individueel, maar altijd op elkaar afgestemd) drie vragen beantwoorden:
- Waar sta ik?
- Waar moet ik heen?
- Hoe kom ik daar?
De antwoorden op deze drie vragen vormen een kader waar de leerling zich competent, zelfstandig en verbonden voelt. Deze drie factoren, al bekend in de Self Determination Theory, schakelen intrinsieke motivatie voor de leerling in.
De docent aan de andere kant heeft een constant een duidelijk beeld van de voortgang van zijn klas. Hij kan makkelijk inschatten waar de leerlingen moeite mee hebben en kan eventueel lesdoelen bijstellen of instructies aanpassen.
In het boek Formatief Handelen: van instrument naar ontwerp stellen de auteurs een vijf stappen model van Formatief Handelen voor. Dit is een proces die door leerlingen en docent wordt doorlopen:
- Vragen stellen. Waar staan we nu? Dit is een mentale stap. Docenten en leerlingen reflecteren op waar ze op dat moment zitten ten opzichte van het te behalen doel.
- Nadenken. Leerlingen en docenten gaan nadenken. Het doel is het bedenken van de logische volgende stap die nog genomen moet worden. In deze fase is een strategische voorbereiding van de docent cruciaal. Proactief denken helpt om de meeste voorkomende denkfouten te voorkomen en vermijden.
- Interpreteren. Kunnen de leerlingen verder? In deze stap gaat de docent (of de leerling zelf!) verifiëren of de groep in staat is om daadwerkelijk door te gaan.
- Uitvoering. In het boek wordt deze fase weergegeven als “geïnformeerde vervolgactie”. De leerling heeft nu genoeg informatie om daadwerkelijk iets te kunnen doen. De docent houdt het proces in de gaten.
- Reflecteren. Waar staan we nu? Voldoet het resultaat aan de verwachtingen? Zo nee, kan de leerling (en docent) het proces opnieuw herhalen met de nodige aanpassingen. Zo ja, is dit een perfect voorbeeld van succeservaring voor de leerling en de docent. Het is belangrijk dat de docent dit benadrukt, zodat de leerling zich aangemoedigd voelt om hier ook in het vervolg meer tijd en energie in te steken.
Photo by Kenny Eliason on Unsplash
Effecten van Formatief Handelen
Formatief Handelen vraagt zeker een andere aanpak van de docent. De resultaten, op korte en lange termijn, zullen de geleverde inspanningen terugbetalen.
1. Ondersteunt Self Determination Theory en zelfregulatie
Door middel van doelen stellen, voortgang monitoren en de feedback hiervan te interpreteren om eventueel de aanpak aan te passen, voelt de leerling zich competent, verbonden en autonoom. Hij wordt zich bewust van het leerproces. Om dit te stimuleren kan de docent inschatten waar de leerling moeite mee heeft en maatwerk aanbieden. Dit gebeurt in de vorm van strategie/leerproces feedback (lees dit artikel voor meer informatie over feedback). Proactief denken van de docent is hiervoor cruciaal.
2. Faciliteert Differentiatie
De leerling reflecteert op zijn huidige situatie en heeft een duidelijk beeld van waar hij op dat moment staat. Op basis hiervan, kan hij informatie halen (eventueel onder begeleiding van de docent) die nodig is om vervolgstappen te maken die sluiten aan bij zijn niveau.
3. Stimuleert Betekenisvol Leren
Er is sprake van Betekenisvol Leren wanneer de nieuwe kennis aan reeds bestaande schema’s wordt verbonden. Op deze manier worden feiten en begrippen aan elkaar verbonden en in het langetermijngeheugen opgeslagen.
Door middel van vragen stellen en nadenken, roept de leerling het benodigde schema terug. Er is nu de juiste achtergrond waar de te nemen stappen de juiste context hebben.
Conclusie
In dit artikel hebben we samen gezien wat Formatief Handelen is en welke effecten dat heeft op het leren.
Het is een proces die op lange termijn effecten geeft en vereist vaak een switch van studenten en docenten. Het leren wordt zichtbaar gemaakt en de leerling ontwikkelt zelfstandigheid, competentie en verbondenheid.
Hoe langer een groep met Formatief Handelen werkt, hoe sneller de gewenste resultaten worden behaald.
