Kunstmatige intelligentie kan alles onthouden, maar jij?

Het geheugenprobleem in het digitale tijdperk

We consumeren tegenwoordig informatie in een razendsnel tempo. Steeds korter, steeds versnipperder. Iemand anders denkt en structureert de informatie voor ons, waardoor we het vermogen – of misschien zelfs het recht – verliezen om zelfstandig na te denken.

AI kan miljarden gegevens opslaan, maar onthouden betekent niet simpelweg informatie archiveren. Het betekent nadenken, verbanden leggen en ontdekken hoe iets past binnen wat we al weten. Het probleem is niet dat we te weinig informatie hebben, maar dat we niet meer weten wat we ermee moeten doen.

Daarom ontdekte ik dat het bijhouden van een commonplace book een uitweg biedt. Geen nostalgische bezigheid, maar een manier om stil te staan, te selecteren wat ertoe doet en het je eigen te maken.

Wat is een Commonplace Book en waarom bestaat het al eeuwenlang?

In essentie is het een notitieboek waarin je gedachten, citaten, concepten en observaties opslaat die met jou resoneren. Een mentaal archief op papier. Dit is geen moderne uitvinding: Aristoteles sprak over topoi, denkpatronen, en in de Renaissance werd de zibaldone al gebruikt door intellectuelen en wetenschappers. John Locke ontwikkelde zelfs een systeem om notities te organiseren, terwijl denkers als Marcus Aurelius, Virginia Woolf en Thomas Jefferson hun commonplace books achterlieten als bewijs van hun denkprocessen.

Maar uiteindelijk draait het niet om de geschiedenis of de techniek. De echte vraag is: waarom zou je er een bijhouden?

Mijn methode: waarom ik drie notitieboeken gebruik

Er is geen vaste manier om een commonplace book te gebruiken. Zelf heb ik drie verschillende notitieboeken:

• Morning Pages – Elke ochtend schrijf ik drie pagina’s met de hand, zonder filter. Dit helpt me om mijn gedachten te ordenen en met meer helderheid de dag te beginnen. (Meer hierover hier)
• Tolstoj-notitieboek – Hier noteer ik citaten uit Gedachten voor elke dag en reflecteer ik erop. Het schrijven met de hand dwingt me te vertragen en helpt me om de ideeën beter te internaliseren. Na verloop van tijd heb ik gemerkt dat schrijven me helpt om concepten uit verschillende bronnen met elkaar te verbinden.
• Verzameling Citaten en Gedichten – Hier bewaar ik teksten die ik wil onthouden en woorden die voor mij betekenisvol zijn. Teruglezen na een tijdje geeft me een nieuw perspectief en soms zelfs antwoorden op vragen die ik niet bewust had.

Verder dan schrijven: de link met deep reading en deep listening

Na verloop van tijd besefte ik dat mijn commonplace book niet alleen over schrijven gaat, maar ook over hoe ik lees en luister.

• Leesdagboek over “Oorlog en Vrede” – Ik ben bezig met een deep reading van deze roman, maak aantekeningen, leg verbanden en zoek naar verwijzingen. In plaats van passief te lezen, neem ik de tijd om de diepere lagen te verkennen. (Meer hierover hier)
• Luisterdagboek over klassieke muziek – Hetzelfde geldt voor muziek: tijdens het luisteren noteer ik mijn indrukken, de verbindingen met eerdere kennis en de emotionele impact. (Meer hierover hier)

Dit maakt mijn ervaring bewuster en helpt me om inzichten vast te leggen die anders zouden verdwijnen.

Waarom ik dit doe

Op het eerste gezicht lijkt dit artikel in tegenspraak met mijn stuk over hoe ik AI gebruik om beter te studeren en leren. Maar hoe meer ik AI en de impact ervan op de samenleving begrijp, hoe meer ik besef hoe cruciaal solide basisvaardigheden zijn: schrijven met de hand, kritisch denken, diep nadenken en filosofische reflectie. Alles wat computers nooit kunnen repliceren van onze menselijke essentie.

Deze balans tussen technologie en traditie is wat ik wil cultiveren. Niet om productiever te zijn. Niet om een lopende encyclopedie te worden. Maar omdat ik het idee mooi vind om mijn eigen persoonlijke encyclopedie te bouwen, een levend document van mijn gedachten, passies en interesses. Een archief van mijn geest.

Bewust kiezen wat ik wil bewaren en afstand nemen van passieve informatieconsumptie is een genot geworden. Een klein dagelijks ritueel, gemaakt van papier, inkt en stilte.

Hoe beginnen zonder teveel theorie

Als iemand me zou vragen hoe ze moeten beginnen, zou ik zeggen: pak een notitieboek en begin te schrijven. Noteer iets dat je raakt. Schrijf iets op dat je wilt onthouden. Je hebt geen perfect systeem nodig, geen vaste structuur. Alleen de wil om je gedachten de ruimte te geven. En als het na verloop van tijd een rijk en gelaagd mentaal archief wordt, des te beter.

Conclusie: Schrijven is altijd een menselijke behoefte geweest

Van ideogrammen op kleitabletten tot digitale notities, de mens heeft altijd manieren gezocht om gedachten vast te leggen. Als het duizenden jaren geleden de moeite waard was, dan is dat misschien nog steeds zo. Niet omdat het nuttig is in de puur praktische zin, maar omdat het van ons is. Omdat het ons definieert.

We leven in een tijd waarin we ons geheugen kunnen uitbesteden aan apparaten, de organisatie van kennis kunnen delegeren aan algoritmen en anderen kunnen laten bepalen welke informatie belangrijk is. Maar juist in deze context wordt het handmatig schrijven, selecteren en nadenken over woorden krachtiger dan ooit. Het is niet alleen een stijloefening of nostalgie naar het verleden: het is een daad van verzet tegen oppervlakkigheid, een verklaring van onafhankelijkheid ten opzichte van de stortvloed aan informatie.

Wanneer we iets opschrijven, slaan we niet simpelweg data op: we creëren betekenis. Elke pagina van een commonplace book is een stukje van ons denkproces, een bewijs van onze intellectuele ontwikkeling. Teruglezen na maanden of jaren laat ons zien hoe onze geest zich heeft ontwikkeld, welke ideeën zijn blijven bestaan en welke we hebben losgelaten.

In een wereld waarin kennis steeds meer geautomatiseerd wordt, is schrijven om te onthouden een manier om onze menselijkheid te herbevestigen. Niet omdat het efficiënter is, maar omdat het fundamenteel van ons is.