Ik ben ook overstag gegaan.

In het begin was het enkel nieuwsgierigheid. Daarna werd het efficiëntie, comfort, snelheid. Ik begon kleine taken te delegeren: een samenvatting, een idee, een paar woorden in een vreemde taal. Maar beetje bij beetje delegeerde ik ook de inspanning van het denken.

Op een dag, terwijl ik naar een video over “cognitieve hygiëne” luisterde, verscheen er een zin van T.S. Eliot die me raakte:

Where is the life we have lost in living?

Where is the wisdom we have lost in knowledge?

Where is the knowledge we have lost in information?

Ik stopte. Omdat ik besefte dat ik niet meer aan het denken was. Ik was alleen nog aan het verwerken. Kunstmatige intelligentie heeft ons het denken niet ontnomen. Maar het heeft ons iets subtielers afgenomen: de frictie.

En daarmee de mogelijkheid om te ontdekken wie we zijn op het moment dat we écht denken.

De frictie van het denken

Denken is een vorm van weerstand. Het is de plek waar twijfel en verlangen samenkomen. Ware gedachten — die geen sluiproute nemen — ontstaan uit frictie: een wrijving met de werkelijkheid, een impasse, een moeizame handeling. Iedereen die lesgeeft, creëert of liefheeft, weet dit.

Hannah Arendt schreef dat

“de afwezigheid van denken geen domheid is, maar de afwezigheid van dialoog.”

Die dialoog bestaat uit moeilijke vragen, afwachten en fouten.

Het is makkelijker om het aan ChatGPT te vragen. Zoals Jamie Bartlett zegt: het is makkelijker om vragen te bedenken dan om antwoorden te zoeken. Dit geeft ook een illusie van competentie of kritisch denken, maar we mogen niet vergeten dat het échte werk ligt in het analyseren en synthetiseren van informatie.

De paradox van kennis

Volgens Nicholas Carr trainden analoge activiteiten — een boek lezen, met de hand schrijven, wachten op een antwoord — het kritisch denken. We hebben ze geleidelijk geëlimineerd in naam van efficiëntie (lees verder: De Grote Illusie: Luxe, Noodzaak en de Verborgen Prijs van Technologie).

Maar zijn we echt intelligenter geworden?

Ik zie het eerder als een ander voorbeeld van de Jevons-paradox: wanneer een bron overvloediger en toegankelijker wordt (zoals informatie), verbruiken we er meer van, maar gebruiken we het slechter. Het resultaat is oppervlakkige kennis die niet beklijft.

We hoeven niet meer te onthouden, noch te zoeken. We hoeven alleen maar te typen, kopiëren, klikken. Kennis is overal. Maar wijsheid, die voortkomt uit tijd en frictie, lijkt elders te zijn.

Lees ook: Wat je weet, is het resultaat van wat je gekozen hebt te negeren

De cognitieve delokalisatie

De overeenkomst met wat er in de wereldeconomie is gebeurd, fascineert me. Industriële delokalisatie heeft de architectuur van werk veranderd.

Vandaag de dag zijn we getuige van een cognitieve delokalisatie: een stille overdracht van ons denken naar tools die “in onze plaats denken”. Dit is niet enkel functionele outsourcing. Het is een antropologische verandering.

Hoe meer we vertrouwen op externe intelligenties, hoe minder we onze eigen intelligentie trainen. Hoe meer we ons losmaken van de inspanning van het denken, hoe verder we van onszelf verwijderd raken.

En wanneer we het contact met onze identiteit verliezen, verliezen we ook het vermogen om om te gaan met angst, complexiteit en begrenzing.

Het leven terugwinnen

Deze reflectie is geen veroordeling van AI. Wie mij kent, weet hoe gepassioneerd ik ben over technologie en hoe ik AI gebruik om beter te leren. Maar juist omdat ik de immense potentie ervan begin te vermoeden, realiseer ik me hoe belangrijk het is om persoonlijke en natuurlijke vaardigheden te versterken.

Het is een uitnodiging om het denken als een menselijke daad te heroveren.

We kunnen – nog steeds – kiezen om:

• met de hand te schrijven, al is het maar voor jezelf (Waarom je een Commonplace book zou bijhouden in het AI-tijdperk)
• onszelf vragen te stellen die geen direct antwoord hebben (Een overlevingsgids voor het algoritmetijdperk)
• Ons geheugen te trainen. Een oersterk instrument dat we “vergeten” zijn (De kunst van het geheugen: hoe ik de kracht van herinneren herontdekte)
• Onszelf en onze studenten te onderwijzen in mentale traagheid. Deep Listening en Deep Reading zijn een goed begin.

Als je serieus bent, kun jij ook een tweede brein opbouwen. Lees hier verder: Een Tweede Brein bouwen met Obsidian: dé methode om kennis en ideeën te organiseren.

Screenshot van mijn tweede brein

Denken is een subversieve daad. Een gebaar van vrijheid in een tijd van delegatie. Misschien heeft de toekomst niet alleen meer antwoorden nodig.

Het heeft betere vragen nodig. Vragen die we onszelf moeten stellen. Vragen die niet van een code komen.

Ze komen van degene die de moed had om te denken — zelfs toen het pijn deed.